سهم ارث ورثه و کسانی که ارث میبرند، چقدر است؟ قسمت اول
بعد از اینکه فردی فوت می کند رابطه وی با اموالش قطع میشود و به طور قهری و غیرارادی اموال و ماترک متوفی به ورثه تعلق میگیرد و به اصطلاح به ارث میرسد. ورثه و کسانی که ارث میبرند به خویشاوندانی گفته میشود که از نزدیکترین درجه و طبقه شروع میشوند و تا دورترین درجات خویشاوندی مثل عموها و عمهها و داییها و خالهها و فرزندان آنها و فرزندان فرزندان آنها پیش میرود. نکته مهم اینکه وجود هر درجه از خویشاوندان، خویشاوندان بعد را از ارث محروم میکند و به تعبیر و اصطلاح حقوقی حاجب است. به طور مثال در صورت وجود فرزند برای متوفی خواهرها و بردارهای وی ارث نمیبرند و در صورت وجود پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ ارث نمیبرند و همین طور الی آخر.
طبقات ارث - درجات ارث - سهم ورثه از ماترک
افرادی که با متوفی قرابت نسبی (مانند فرزند) یا قرابت سببی (مانند زوج یا زوجه) دارند، با توجه به درجه و قرابت (نزدیکی) در طبقات مختلفی قرار میگیرند که با توجه به طبقه و جایگاهشان میزان سهم الارث هر یک متفاوت خواهد بود.
کسانی که به موجب نسب (پیوند خونی) ارث میبرند:
این افراد با توجه به درجه نزدیکیشان نسبت به متوفی در سه طبقه قرار میگیرند:
۱) پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد
۲) اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها
۳) اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها
طبقه اول وراث:
طبقه اول وارث عبارتند از؛ فرزندان، نوه ها، پدر و مادر
میزان سهم الارث پدر و مادر: همانطور که ملاحظه میشود از آنجا که پدر و مادر در طبقه اول قرار دارند در صورت فوت متوفی در هر صورت سهمی از ارث به جای مانده از فرزند خود که فوت شده خواهند برد، اما میزان این سهم الارث در صورت وجود اشخاص دیگر که در طبقه اول و در کنار او قرار دارند متفاوت میشود.
اگر برای متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) از هر درجه که باشد موجود نباشد: هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را میبرد.
اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث (یک سوم) و پدر دو ثلث (یک سوم) میبرد. اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد موجود نباشد، اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند، ولی مادر حاجب (شخصی از طبقات دیگر که میزان سهم ارث مادر را کمتر میکند) داشته باشد، سدس (یک ششم) از ترکه متعلق به مادر است و بقیه مال پدر است.
حاجبان مادر در این فرض که با وجود آنها مادر از بردن بیش از سدس (یک ششم) ترکه محروم میشود به شرح ذیل هستند: (لازم به ذکر است این حاجبان، چون در طبقات بعدی هستند به دلیل وجود مادر و پدر ارثی نمیبرند)
نکته: حاجب به کسی گفته میشود که با وجود او در یک طبقه، طبقه بعد، ارث نمیبرد.
در صورت وجود چهار شرط میزان سهم الارث مادر سدس ترکه خواهد بود و باقی آنچه میماند سهم الارث پدر راتشکیل میدهد.
اولا: لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند.
ثانیا: پدر آنها زنده باشد.
ثالثا: از ارث ممنوع نباشند مگر به سبب قتل
رابعا: وراث یا خویشاوندان ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند.
هرگاه متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد: در اینصورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث (دو سوم) محروم میشوند مگر در صورتی که پدر و مادر متوفی هر دو موجود باشند با یک دختر که فرض پدر و مادر ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و فرض دختر نصف خواهد بود و، چون در صورت تقسم ترکه چیزی اضافه خواهد ماند مابقی بینشان به نسبت فرضشان تقسیم میشود مگر اینکه مادر حاجب (که خواهر و برادر متوفی هستند، لا اقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر که از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند و پدر آنها زنده بشد) داشته باشد که در این صورت مادر از مابقی چیزی ارث نمیبرد.
هر گاه متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) داشته باشد: در اینصورت هر گاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین (پدر و مادری) او موجود باشند با چند دختر فرض تمام دخترها دو ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود که بالسویه بین آنها تقسیم میشود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس (یک ششم) و مابقی بین تمام ورثه به نسبت فرض آنها تقسیمی شود مگر اینکه مادر حاجب (که خو هر و برادر متوفی هستند، لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهرکه از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند و پدر آنها زنده باشد) داشته باشد که در اینصورت مادر از مابقی چیزی به ارث نمیبرد.
میزان سهم الارث اولاد:
اگر فرزند متوفی دختر باشد:
اگر دختر فرزند منحصر باشد به همراه پدر و مادر متوفی، نصف ترکه را خواهد برد و مابقی با توجه به میزان سهم الارث پدر یا مادر متوفی بین آنها تقسیم میشود.
اگر متوفی دو دختر یا بیش از دو دختر داشته باشد و فرزند پسری هم نداشته باشد دختران دو ثلث (دو سوم) ترکه را به ارث میبرند و مابقی با توجه به میزان سهم الارث هر یک در آن طبقه بینشان تقسیم میشود.
اگر وراث متوفی فقط دختر یا دختران باشد بدون وجود وارثی در طبقه اول مثل پدر و مادر، تمام ترکه به دختر یا دختران میرسد.
اگر فرزند متوفی پسر باشد:
چنانچه پسر منحصر یا متعدد باشد به همراه پدر و متوفی، چون همگی در طبق اول قرار دارند ارث میبرند به اینصورت که سهم الارث پدر و مادر متوفی یک ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و مابقی به قرابت به فرزند یا فرزندان پسر میرسد که به تساوی بین خودشان تقسیم میکنند.
چنانچه وراث متوفی در طبقه یک فقط پسر یا پسران او باشند و در طبقه اول وارث دیگری نداشته باشد تمام ترکه به پسر یا پسران میرسد
در صورتی که متوفی هم فرزند دختر و هم فرزند پسر به همراه پدر و مادر در طبقه اول داشته باشد، سهم الارث پدر و مادر به دلیل وجود فرزندان یک سوم ترکه خواهد بود؛ و مابقی بین فرزندان دختر و پسر متوفی تقسیم میشود به این صورت که فرزندان پسر وی دو برابر فرزندان دخترش ارث خواهند برد.
میزان سهم الارث اولاد اولاد (نوه):
آنچه مسلم است این است که اولاد اولاد (نوه) در طبقه اول قرار دارد، ولی در صورتی ارث میبرد که متوفی فرزندی نداشته باشد. در این صورت اولاد اولاد (نوه) قائم مقام اولاد میشود و با هر یک از ابوین (پدر و مادری) که زنده باشد ارث میبرد.
اولاد (فرزند) پسر یعنی فرزندان پسر متوفی دو برابر اولاد فرزندان دختر متوفی ارث میبرند. حتی اگر اولاد اولاد متوفی پسر باشد اگر به واسطه مادر با متوفی قرابت پیدا کرده نصف نوهای که از پدر با متوفی قرابت پیدا کرده ارث خواهد برد. اما در میان خودشان وقتی به قائم مقامی از پدر و مادر خود ارث بردند، پسران قائم مقام دو برابر دختران قائم مقام ارث میبرند.